Chào bạn.
Đột quỵ não, chính xác hơn là đột quỵ tĩnh mạch não, chính là thuật ngữ trước đây thường gọi là tai biến mạch máu não, một loại bệnh gây tử vong cao. Có nhiều nguyên nhân gây bệnh song người ta mới biết đến một nguyên nhân là do tích tụ cholesterol.
Có nhiều nguyên nhân gây bệnh:Bệnh tim mạch, huyết áp, rối loạn huyết động. Biến chứng của bệnh lý cột sống cổ (thoái hóa, thoát vị đĩa đệm,...); chèn đẩy hệ động mạch đốt sống – thân nền và phổ biến nhất là rối loạn chuyển hóa mỡ máu (lipid) máu. Nhưng phần lớn là do nguyên nhân phối hợp trên một người bệnh.
Nhồi máu não gây đột quỵlà do cục huyết khối được tạo thành bởi một số yếu tố trong máu như fibrinogen, hồng cầu, bạch cầu, đặc biệt là tiểu cầu lại tăng số lượng và độ dính, ngưng kết, bám vào lớp nội mạc của động mạch. Từ đó dòng chảy và lưu lượng máu bị giảm sút do hẹp lòng động mạch gây nên hàng loạt rối loạn ở những vùng do động mạch đó chi phối... Nếu cục huyết khối khu trú ở động mạch cảnh (động mạch cổ), nhất là động mạch cảnh trong chuyên cung cấp máu nuôi dưỡng não thì sẽ gây ra thiếu máu não nghiêm trọng, dẫn đến đột quỵ não do nhồi máu não.
Bởi vậy, đã có rất nhiều công trình nghiên cứu đa trung tâm, đa quốc gia trên thế giới về dự phòng đột quỵ nhồi máu não bằng các thuốc “chống kết tiểu cầu” như aspirin, dipyridamol, clopidogreb,... với phác đồ đơn lẻ, hoặc phối hợp, liều lượng tối ưu thích hợp nhất.
Bằng các xét nghiệm lipid/máu (cholesterol, triglycerid, HDL-C, LDL-C), người ta sử dụng những loại thuốc làm giảm độ tăng cao và đưa trị số kết quả trở về mức bình thường.
Cholesteron có chức năng đảm bảo tính toàn vẹn của thành mạch máu. Giảm cholesterol dẫn đến rối loạn cấu trúc màng tế bào, gây tổn thương lớp nội mạc động mạch não dẫn đến chảy máu não.
Ngược lại, khi cholesterol toàn phần tăng trên 5,7mmol/l cho đến 7,28 mmol/l thì tỉ lệ nhồi máu não tăng 1,31 đến 2,57 lần.
Có hai bệnh tăng lipid trong máu là bệnh tăng lipid máu nguyên phát và tăng cholesterol gia đình. Tăng lipid máu nguyên phát có thể do môi trường ô nhiễm, nhiễm chất độc hóa học, phóng xạ... phối hợp gây rối loạn chuyển hóa lipid máu. Nhưng bệnh cũng có thể do chế độ ăn uống quá nhiều mỡ và chất béo khác, từ đó men chuyển hóa cơ thể không đủ để chuyển hóa dẫn đến tích tụ cholesterol. Bệnh tăng cholesteron gia đình (di truyền) thường gây tổn thương khu trú ở tiểu não và tủy sống, có bảng lâm sàng với nhiều hội chứng thần kinh rất phức tạp.
Vậy tại sao đột quỵ nhồi máu não lại xảy ra ở cả những người trẻ và gầy, đặc biệt là xét nghiệm cholesterol và cả các xét nghiệm mỡ máu khác đều ở mức bình thường? Trên cơ sở hiểu biết trên, người ta nghi ngờ là xét nghiệm ở bệnh viện này hay trung tâm khác là không chính xác.
Thật ra không phải hoàn toàn như vậy. Ngoài những cơ chế về tai biến gây ra do sự tăng hoặc hạ thấp cholesterol trong huyết tương nói trên, còn có một loại bệnh do rối loạn men chuyển hóa do di truyền hoặc nguyên phát là bệnh tích tụ cholesterol. Trong bệnh này, cholesterol trong máu tăng hay hạ thấp lại không biểu hiện ở trong máu lưu thông mà lại tích tụ ở một đoạn động mạch nào có cấu trúc và vị trí thuận lợi cho sự tích tụ đó. Khu trú tích tụ cholesterol nguy hại nhất là ở động mạch cảnh trong, đoạn mới tách ra từ động mạch cảnh gốc. Vì thế, trong lâm sàng, khám xét động mạch cảnh để phát hiện “tiếng thổi tâm thu” ở đoạn hẹp động mạch là rất cần thiết, và siêu âm Doppler động mạch cảnh sẽ cho kết luận chẩn đoán.
Sự hình thành “cục tắc nghẽn động mạch” này chủ yếu là do các mảng cholesterol tích tụ lại, khác hẳn với cấu tạo của cục huyết khối trong nhồi máu não thông thường như đã kể trên.
Ngoài ra, tích tụ cholesterol còn gây nên nhiều bệnh khác. Ứ trệ quá mức cholesterol hay esther cholesterol ở hệ thần kinh rễ gây nên bệnh Wolman, có đặc điểm là hóa vôi thượng thận và tình trạng ứ trệ quá mức lipid nơ ron.
Bệnh tích tụ hạt mỡ Farber có đặc điểm là tăng sinh hạt cộng với những tế bào hình bọt trong mô và tình trạng ứ trệ quá mức glycolipide trong nơ ron.
Những bằng chứng khoa học trên đây chứng tỏ rằng bệnh tích tụ cholesterol là thủ phạm quan trọng có thể bất ngờ gây đột quỵ nhồi máu não cho tất cả mọi người, không kể người trẻ hay cao tuổi, thể trạng gầy hay béo với xét nghiệm cholesterol tăng hay bình thường.
Điều đó lại càng giúp nhận rõ vai trò quan trọng của chế độ ẩm thực trong dự phòng đột quỵ và nhồi máu não, một loại tai biến đáng sợ gây tàn phế và tử vong với tỷ lệ cao. Vì thế mọi người không nên ăn các thức ăn giàu lipid nhất là mỡ và phủ tạng động vật.
Chuyên gia tim mạch
